به رغم گذشت نزدیک به 45 سال از تاسیس رشته مدد کاری اجتماعی در ایران و ورود هزاران مددکار فارغ التحصیل از دانشگاه های کشور به بازار کار، هنوز مسوولان سیاست گزاری رفاه اجتماعی و برنامه ریزان خدمات اجتماعی، شناخت دقیق و درستی از این حرفه ندارند. به همین دلیل، نوعی گسست بین فعالیت های مددکاری و سیاست ها و برنامه های اجتماعی وجود دارد. در این مقاله، پس از معرفی حرفه مددکاری اجتماعی و نقش آن در خدمات اجتماعی، فرایند حل مشکلات به دست مددکاران توضیح داده شده و پس از آن اصول جامع مددکاری و نقش ابزارها در ارایه خدمات مددکاری مطرح شده است. نویسنده در پایان با ارایه پیشنهاداتی در باره روشهای تعامل بین مددکاری اجتماعی و سیاست های اجتماعی بحث را به پایان رسانده است.

در عصر انفجار اطلاعات و دنیای ماهواره و اینترنت و در هنگام فرو ریختن و آوار شدن بهمن اطلاعات بر رهگذران جاده امروز، سرپناهی مطمئن و تکیه گاهی امن، نیاز جدی انسان است. عصر ما عصر بی پناهی، سردرگمی، بحران شخصیت و در عین حال عطشناکی انسان دریافتن نگاه مهربانی است که خستگی های درونی او را بگیرد و به امنیت و آرامشی سبز میهمانش سازد. نقش دین در شکل گیری و شکوفایی تمدن بشری در کنار سعادت اخروی آنها بوده اند. بنابراین انسان برای رسیدن به یک زندگی آرام نیاز به مذهب دارد. چنانچه با مددکاری اجتماعی آشنا باشیم و موضوع کار آن را بشناسیم، در این مقاله قصد بررسی این مهم در دین مبین اسلام را داریم چرا که شاید به دلیل بی اطلاعی از بنیان مددکاری در اسلام، همگان این رشته را به صورت وارد شده از کشور های خارجی بشمارند، در حالی که این چنین نیست. روش ها: در این مطالعه مرور نظام مند، همه آثار منتشر شده در قالب مقالات و کتب منتشر شده بررسی شده است. از 7 پایگاه اینترنتی 27 مقاله گرداوری شد، و از آن 14 مورد، بررسی شد. پس از گردآوری منابع یافته ها بر اساس چارچوب از پیش تعیین شده دسته بندی شدند. یافته ها: با بررسی دقیق نهج الفصاحه، وسایل الشیعه، غررالحکم، تفسیر تستری، نهج البلاغه، تحت العقول، بحارالانوار، قرآن کریم، شهاب الاخبار، اصول کافی، ارشاد شیخ مفید و نصایح و استخراج فرمایشات امامان و پیامبر و همچنین تفسیر سخنان آنان و به علاوه کلام خداوند در قرآن کریم، صحه ای بر صدق اطلاعات ما می نهد که مددکاری از پیش نیاز های زندگی سنتی و صنعتی بوده و هست، چرا که مردمان هر دوره به دلایل زیادی که ممکن است به وجود آید، می توانند دچار مساله شوند که در این صورت بشر به صورت دلسوزانه و مددکارانه به سوی هم برای یاری رساندن به هم بشتابند. حال این مسایل می توانند از قبیل اختلافات زناشویی، شغلی، اجتماعی، انتظامی، حقوقی و. . . باشند. نتیجه گیری: پس از مرور این مقاله که اطلاعاتی از دیرباز به ما می دهد، به روشنی مشخص میکند که مددکاری به شیوه های گوناگون حتی از قبل از اسلام و در ادیان دیگر هم وجود داشته، اما آنچه مهم است این است که دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی و جامع ترین آن، توصیه ها و راهکار های کامل تر و دقیق تری در این خصوص دارد، چنانکه در این پژوهش به آیات و فرمایشات پیامبر و امامان به طور دقیق به صورت مستند اشاره شده است.

مقدمه: مددکاری اجتماعی روانپزشکی یکی از حوزه های مهم است که تاکنون در ایران پروتکل مشخصی برای خدمت دهی نداشته است. در این مطالعه برای اولین بار پروتکل مددکاری اجتماعی روانپزشکی طراحی و بیان شده است. روش: این مطالعه در سه مرحله انجام شد: مرور منابع، مطالعه کیفی به روش تحلیل محتوای هدایت شده و دریافت نظرات خبرگان. در مرحله اول مطالعاتی که در زمینه مددکاری اجتماعی روانپزشکی و مداخلات روانی اجتماعی در ایران و سایر کشورها انجام شده بود، مرور شدند. در مرحله دوم به روش نمونه گیری هدفمند با پانزده کارشناس، سه بیماران و پنج عضو خانواده در مورد نیازها و مداخلاتی که باید توسط مددکار اجتماعی روانپزشکی ارایه شوند، مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام شد. داده ها کدگذاری و مداخلات طبقه بندی شدند. در مرحله سوم پیش نویس پروتکل بر اساس دو مرحله قبل تنظیم شد و با کارشناسان به اشتراک گذاشته شد. نسخه نهایی پروتکل بر اساس نظر کارشناسان تهیه شد. نتایج: در مجموع هفتاد و هشت مقاله در فاز اول این مطالعه مرور شدند. مهمترین رویکردها و مدل های استفاده شده برای مداخلات مددکاری اجتماعی روانپزشکی عبارت بودند از رویکرد بوم شناختی، مدیریت مورد و رویکرد تیمی. اطلاعات مربوط به ارزیابی، مداخلات انگیزشی، پاسخ به نیازهای پایه، مداخلات آموزشی-روانی، مشاوره، مداخلات ویژه خانواده، مداخلات گروهی، آموزش و حمایت توسط همتایان، پیگیری، مداخلات اجتماع محور، خدمات از راه دور، انگ زدایی و توانبخشی شغلی از مقالات استخراج شد. همچنین مرحله کیفی نیز آموزش های روانی-اجتماعی، فعال سازی شبکه حمایتی بیمار و خانواده، مداخلات مددکاری فردی، مددکاری با خانواده، پیشگیری از بازگشت، توانبخشی شغلی، پیگیری پس از ترخیص و مداخلات مددکاری جامعه ای طبقه بندی شدند. رویکردهای مدیریت مورد، بوم شناختی و کار تیمی در پروتکل مداخلات مددکاری اجتماعی روانپزشکی به عنوان رویکردهای اصلی مورد توجه قرار گرفتند. در این پروتکل نحوه ارزیابی چندوجهی، برنامه ریزی برای مداخلات مددکاری اجتماعی در سطح فردی، خانوادگی، گروهی و جامعه ای و الزامات پایش و ارزشیابی، مستندسازی و خاتمه مداخله نیز آورده شده اند. بحث و نتیجه گیری: پروتکل مداخلات مددکاری اجتماعی روانپزشکی بر اساس رویکرد بوم شناختی خدمات مشخصی را در سطوح مختلف فردی، خانوادگی، گروهی و اجتماعی پیشنهاد کرده است. استفاده از رویکرد مدیریت مورد و مدل ICM در این پروتکل تضمین کننده رویکردی جامع به درمان و توانمندسازی بیماران مبتلا به اختلال روانپزشکی از زمان پذیرش تا ترخیص و به ویژه خدمات پس از ترخیص است. پیشنهاد می شود سیاستگذاران و مددکاران اجتماعی از این پروتکل در تصمیم گیری ها و خدمت دهی مرتبط با بیماران مبتلا به اختلال روانپزشکی استفاده کنند.

مقاله مزبور به ارتباط فلسفه با رویکردها، مدل ها، و نظریه های مددکاری اجتماعی می پردازد. هدف مطالعه مزبور شناخت ارتباط فلسفه با رویکردها، مدل ها و نظریه های مددکاری اجتماعی است که با روش «روایتی» صورت گرفته است. مواد و منابع مورد مطالعه، افزون بر جستارهای فلسفه علم، مقاله های خارجی «فلسفه شما از مددکاری اجتماعی» و همچنین «مقدمه ای بر حرفه مددکاری اجتماعی و پایه های فلسفی آن» بوده است. فلسفه به عنوان راهنمای اصلی در حرفه مددکاری اجتماعی است که مقدم بر رویکرد، مدل و نظریه هاست، زیرا مجموعه مفاهیمی را در بر می گیرد که ذهن مددکار اجتماعی را درباره انسان و محیط پیرامونش به خود مشغول داشته و مشکلات ناشی از ارتباط بین آدمی و محیط بیرون، دغدغه اوست. همچنین مفاهیم است که شیوه های مداخله او را در سازگاری مردمان با طبیعت بیرونی هدایت می کند. نتیجه این که مفاهیم فلسفی، نگاه مددکاری اجتماعی به آدمی و جهان پیرامونش را شکل بخشیده، از نظریه ها بهره برده و با در نظر گرفتن تفکر نقدی به مداخله های گوناگون می پردازد.

مقدمه حوادث طبیعی، جامعه را با مشکلات بسیاری روبرو می سازد. کودکان یکی از گروه های آسیب پذیر هستند که در چنین مواقعی متحمل صدمات شدید روحی شده و معمولا از اعضای خانواده و مراقبین اصلی خود جدا می شوند. به همین دلیل مداخله های حرفه ای برای کاهش آثار منفی چنین شرایطی ضروری است. هدف این مقاله گزارش مداخله مددکاری اجتماعی در حادثه طبیعی است. گزارش مورد هادی پسری سه ساله، یکی از قربانیان زلزله کرمانشاه است. او بعد از زلزله علاوه بر آسیب جسمی و استرس شدید از والدین خود جدا افتاده بود. مادر در بیمارستان بستری بود و پدر حاضر نبود مسولیت مراقبت از کودک را به عهده بگیرد. هادی مداخله مددکاری اجتماعی را با تکیه بر رویکرد مداخله در بحران، تکنیک های کاهش استرس و IDTR دریافت کرد که دستاوردهای آن وضعیت روحی مناسب هادی و بازپیوند او به خانواده اش بود. بحث و نتیجه گیری در هنگام بروز بلایای طبیعی با استفاده از رویکرد مداخله در بحران، مددکاران اجتماعی می بایست در کوتاه ترین زمان خدمات مناسبی را به افرادی که تحت تاثیر قرار آن گرفته اند، ارائه دهند. شواهد علمی نشان می دهد که IDTR می تواند بر سلامت روان و حمایت از کودکان در حوادث طبیعی تاثیر داشته باشد.

مساله و هدف: بر خلاف گذشته که نقش مددکاران اجتماعی دستگیری از افراد نیازمند جامعه بوده امروزه هدف مددکاری اجتماعی افزایش کیفیت زندگی همه افراد جامعه است. خدمات مددکاری اجتماعی شامل خدمات رفاهی و خدمات توان بخشی برای همه گروه های سنی (کودکان، نوجوانان و جوانان، بزرگسالان و سالمندان) هم افراد توانا و هم افراد توان یاب (جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی) ارایه می شود. رسیدگی به وضعیت اقتصادی - اجتماعی افراد برای کاهش آسیب های اجتماعی از جمله پیشگیری از وقوع جرم یکی از اهداف مددکاری اجتماعی است و این امر از طریق آگاهی و اطلاع رسانی و سپس شناسایی عوامل آسیب زا در محله و همکاری با نهادهای ذیربط برای کاهش آسیب میسر است.روش: روش تحقیق حاضر توصیفی - اسنادی است که با استفاده از رویکرد مددکاری اجتماعی و با بهره گیری از سیاست جنایی و در واقع استناد به قوانین سیاست جنایی تقنینی و سیاست جنایی قضایی انجام شده است.یافته ها: یافته های تحقیق حاضر نشان می دهد رابطه مستقیمی بین وضعیت اقتصادی - اجتماعی و آگاهی خانواده ها و وقوع جرم وجود دارد. بدین معنی که خانواده های آگاه از قوانین معمولا دست به ارتکاب جرم نمی زنند ولی در خانواده هایی که دارای وضعیت پایین اقتصادی - اجتماعی هستند و آگاهی کمتری از قوانین دارند خواسته یا ناخواسته دست به ارتکاب جرم می زنند.نتایج: چنانچه هر ناحیه شهری یک مددکار اجتماعی داشته باشد که بتواند با خانواده های آن محله (زیر نظر نیروی انتظامی و شهرداری) ارتباط برقرار کند و به امور تحصیلی، اشتغال، تفریح ها، اطلاع رسانی حقوقی ... آنان رسیدگی و در صورت لزوم آنان را از منابع و تسهیلات موجود در جامعه برخوردار کند می توان گفت زمینه های مساعد برای ارتکاب به جرم کاهش می یابد. منظور از اطلاع رسانی حقوقی، آشنایی بیشتر خانواده ها با قوانین مختلف کشور، از جمله آگاهی از قوانین و مقررات جزایی است. این امر وقتی تحقق می یابد که همکاری های لازم بین نهادها و سازمان های مرتبط از جمله نیروی انتظامی افزایش یافته و با اهداف مددکاری اجتماعی منطبق و هماهنگ شود. برای مثال، وضعیت آموزشی کودکان توان یاب جسمی و ذهنی در آموزش و پرورش به گونه ای است که برای این دسته از دانش آموزان برنامه ای پس از فراغت از تحصیل (به دلیل سبک آموزشی) نمی توان طراحی کرد از این رو، برخی از آنان جذب گروه های قاچاق مواد می شوند. به همین ترتیب هماهنگی بین نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی، کانون اصلاح و تربیت، و سایر نهادهای اجرایی مشابه و رفع اشکالات موجود جهت پیشگیری از جرم بسیار راه گشا خواهد بود.

مقدمه در دو دهه اخیر نوع خاصی از بی خانمانی و بی سرپناهی که کارتن خوابی نام گرفته، در کشور ما و به ویژه کلان شهر تهران پدیدار شده است. کارتن خوابی نشانه و برآیندی از وجود سایر مسایل و آسیب های اجتماعی در جامعه است و همچنین می تواند زمینه ساز آن ها گردد. سازمان های مختلف دولتی و غیردولتی به این معضل ورود کرده و طرح های مداخلاتی متعددی با رویکردهای مختلف اجرا کرده اند. به تدریج تفکر حمایت از افراد کارتن خواب، خدمات رسانی و در نهایت توانمندسازی آنان در بین مسولان، مجریان و سیاست گذاران ذی ربط شکل گرفت. هدف این پژوهش، ارایه الگوی توانمندسازی با رویکرد مددکاری اجتماعی برای این افراد است. روش این پژوهش کیفی و به روش تحلیل موضوعی انجام شده است. داده ها از طریق مصاحبه عمیق و نیمه ساختارمند با یازده نفر از کارشناسان و خبرگان حوزه آسیب شناسی اجتماعی و کارتن خوابی، طی تابستان 1397، جمع آوری شد. نمونه با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند با این تعداد، به کفایت نظری رسید. داده ها به روش اشتراوس و کوربین و شیوه ولکات تحلیل شد. نتایج از داده های به دست آمده نه مضمون/مقوله-تم استخراج گردید که بیانگر نظرات کارشناسان و خبرگان در باره کارتن خوابی و شیوه توانمندسازی افراد کارتن خواب بود که شبکه مضمون ها را شکل دادند. سپس الگوی توانمندسازی افراد کارتن خواب با رویکرد مددکاری اجتماعی ترسیم گردید. بحث و نتیجه گیری عوامل اجتماعی مختلفی در توانمندسازی این افراد موثرند و شیوه مشارکتی در توانمندسازی همراه با به کارگیری ارزش ها، اصول مددکاری اجتماعی و نظریه های مرتبط با آن، این فرایند را تسهیل و تقویت کرده و کارآمد می سازد.

زمینه و هدف: یکی از خدمات مهم و در عین حال مغفول در بیمارستان­ها، خدمات مددکاری­ اجتماعی است که با توجه به افزایش آسیب های اجتماعی و هزینه­ های درمان و نیاز به خدمات روانی-اجتماعی و حمایتی از بیماران، اهمیت بالایی دارد. این پژوهش، با هدف کارسنجی خدمات مددکاری اجتماعی در بیمارستان­های دولتی ایران انجام شده ­است. روش­ بررسی: این مطالعه توصیفی-تبیینی به­ صورت مقطعی و با روش نمونه­ گیری سهمیه­ای در 58 بیمارستان دولتی در سال­های 1400-1399 انجام شد. نمونه ها با روش هدفمند از مناطق آمایشی ده­گانه آموزش عالی کشور انتخاب شدند. با توجه به اهمیت سنجش حجم خدمات مددکاری اجتماعی در همه انواع تخت های تخصصی و فوق تخصصی بیمارستانی، از هر منطقه آمایشی 3 بیمارستان جنرال و متناسب با فراوانی بیمارستان­های تک تخصصی در سطح کشور 1 تا 5 مورد از هرکدام لحاظ شد به طوری که تعداد 32 بیمارستان عمومی و 26 بیمارستان تک تخصصی شامل کودکان، روانپزشکی، زنان و زایمان، قلب، چشم، سوختگی، پوست و آنکولوژی در نظر گرفته شد. ابزار اصلی جمع ­آوری داده ­ها یک فرم محقق ساخته برای ثبت خدمات مددکاری اجتماعی به بیماران بود که توسط مددکاران اجتماعی برای شش روز کاری غیرمتوالی تکمیل شد. میانگین زمان انجام مداخلات و فعالیت های مضاعف مددکاران اجتماعی بوسیله دو فرم جمع آوری و در یک گروه کارشناسی نهائی گردید. داده­ها از طریق نرم افزار اکسل تحلیل شد. یافته­ها: نتایج نشان داد که نرم تعداد معادل تمام وقت مددکار اجتماعی مورد نیاز به ازای یکصد تخت بیمارستانی از 42/0 تا 48/5 متغیر بود. بیشترین مقدار مربوط به تخت­های فوق تخصص-هماتولوژی انکولوژی اطفال (48/5)، روانپزشکی (51/4) و انکولوژی بزرگسالان (85/3) و کمترین مقدار در بخش­های فوق تخصصی چشم (42/0)، ایمنولوژی (63/0) و پست پارتوم (70/0) بود. در تخت­های بیمارستانی سرپائی، بیشترین و کمترین نرم به ترتیب مربوط به تخت­های شیمی درمانی (35/9) و تالاسمی (13/0) بود. نتیجه گیری: حجم کاری خدمات مددکاری اجتماعی در بیمارستان ها متناسب با ترکیب بیماران است. بنابراین نرم های مددکار اجتماعی به ازای تخت های اشغال شده می تواند یک روش عملی در برآورد تعداد مددکار اجتماعی باشد.

با وجود اهمیت نقش مددکاری اجتماعی شغلی در سازمان ها، این مهم در کشور ایران به صورت تخصصی در تمامی سازمان ها تعریف نشده و بسیاری از سازمان های بزرگ فاقد تخصص مددکاری اجتماعی شغلی هستند. پژوهش حاضر با هدف ارتقاء سطح شناخت از حیطه ی مداخله های مددکاری اجتماعی شغلی فراهم آمده است و تلاشی در جهت غنا بخشیدن به ادبیات تخصصی این حرفه است. از روش مرور نظام مند و برای جستجو از کلید واژه های برنامه ی کمک به کارکنان، مداخله ی مددکاری اجتماعی شغلی، مددکاری اجتماعی صنعتی، بدون محدود کردن زمان، تا سال 2021 در بانک های اطلاعاتی مختلفی استفاده شد. 4 کتاب و 19 مقاله برای بررسی و تحلیل بیشتر انتخاب شدند. مداخله های مددکاری اجتماعی شغلی درچهار سطح خرد، میانه، برونی و کلان بر پایه ی نظریه ی سیستم های بوم شناختی اکولوژیکی انجام می شود. در سطح خرد رسیدگی به مسایل و مشکلات فردی، در سطح میانه توجه به افراد در گروه های مختلف و در سطح کلان سیاست گذاری ها و برنامه ریزی برای سازمان و جامعه و در سطح بیرونی، آسیب شناسی محیط شغلی حایز اهمیت است. رفاه و پیشرفت در هر کشوری در گرو تکیه بر نیروی انسانی ماهر و کارآمد برای بهره گیری هرچه بیشتر و بهتر از سرمایه، منابع و امکانات جامعه است. بنابراین ضرورت و اهمیت حرفه ی مددکاری اجتماعی شغلی رخ می نماید. از طرفی پیچیده شدن روابط فرد در سازمان ها و جوامع، انسان ها برای افزایش سازگاری خود در محیط های شغلی به فرد متخصص در این زمینه نیاز دارند، مددکاری اجتماعی شغلی در دو بخش پیشگیری و درمان این نیاز را برطرف می سازد.